Time Spent: 0 min 0 sec
1. महाराष्ट्र राज्याची स्थापना खालीलपैकी कोणत्या दिवशी झाली?
A) 1 नोव्हेंबर 1956
B) 15 ऑगस्ट 1947
C) 26 जानेवारी 1950
D) 1 मे 1960
स्पष्टीकरण: स्वातंत्र्यानंतर भारतात भाषावार राज्य रचनेची मागणी जोर धरू लागली होती. 1 नोव्हेंबर 1956 रोजी राज्य पुनर्रचना कायद्यानुसार बॉम्बे राज्य तयार झाले, पण मराठी आणि गुजराती भाषिक विभाग स्पष्टपणे वेगळे करण्यात आले नव्हते. त्यामुळे मराठी भाषिकांनी संयुक्त महाराष्ट्रासाठी आंदोलन छेडले. या आंदोलनात 105 हुतात्म्यांचे बलिदान झाले आणि मुंबईच्या प्रश्नावरही तीव्र संघर्ष झाला. अखेर 25 एप्रिल 1960 रोजी "बॉम्बे रीऑर्गनायझेशन अॅक्ट" पारित करण्यात आला आणि 1 मे 1960 पासून महाराष्ट्र आणि गुजरात अशी दोन स्वतंत्र भाषावार राज्ये अस्तित्वात आली. मुंबई ही महाराष्ट्राची राजधानी ठरली. हा दिवस 'महाराष्ट्र दिन' म्हणून दरवर्षी साजरा केला जातो, जो मराठी अस्मितेचे प्रतीक मानला जातो.
2. विश्वामधील असंख्य तारकामंडळांपैकी आपले तारकामंडळ कोणत्या नावाने ओळखले जाते?
A) विश्वगंगा
B) ब्रम्हगंगा
C) पाताळगंगा
D) आकाशगंगा (Galaxy)
स्पष्टीकरण: आपण ज्या सौरमालेत राहतो ती आकाशगंगा (Milky Way) नावाच्या एका विशाल तारकासमूहाचा भाग आहे. आकाशगंगा ही सुमारे 1 लाख प्रकाशवर्ष इतकी व्यासाची असून यामध्ये सूर्यसारख्या अब्जावधी तारे, ग्रह, धूमकेतू व धुलीचे ढग आहेत. या गॅलेक्सीमध्ये आपली पृथ्वी, सूर्य आणि इतर ग्रह फिरत आहेत. अशी लाखो गॅलेक्सी संपूर्ण विश्वात अस्तित्वात आहेत, पण आपली "तारका-मंडळ" प्रणाली ही "आकाशगंगा" म्हणून ओळखली जाते.
3. भारतीय हरितक्रांतीचे जनक कोणास म्हटले जाते?
A) अर्नेस्ट बोरलॉग
B) डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन
C) डॉ. सलीम अली
D) डॉ. वर्गीस करीयन
स्पष्टीकरण: भारतात 1960-70 च्या दशकात जेव्हा अन्नधान्याचा तुटवडा होता, तेव्हा हरितक्रांती ही क्रांतीकारक योजना राबवली गेली. यामध्ये उच्च उत्पादनक्षम बियाणे, रासायनिक खतांचा वापर, सिंचन सुविधा व आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा समावेश होता.
डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांनी या क्रांतीसाठी शास्त्रीय पातळीवर महत्त्वाचे संशोधन व मार्गदर्शन केले. त्यामुळे त्यांना "भारतीय हरितक्रांतीचे जनक" म्हटले जाते. यामुळे भारत धान्य उत्पादनात आत्मनिर्भर बनला.
4. बाह्यग्रहांमध्ये खालीलपैकी कोणत्या ग्रहाचा समावेश होत नाही?
A) गुरू
B) शनि
C) युरेनस
D) मंगळ
स्पष्टीकरण: सूर्यमालेतील ग्रहांचे वर्गीकरण आंतरिक (Inner) आणि बाह्य (Outer) ग्रह असे केले जाते.
आंतरिक ग्रह: बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ (सूर्याजवळचे व खडकाळ ग्रह)
बाह्य ग्रह: गुरू (ज्युपिटर), शनि, युरेनस, नेपच्यून (गॅस आणि बर्फाचे प्रचंड ग्रह)
मंगळ हा आंतरिक ग्रहांमध्ये मोडतो, त्यामुळे तो बाह्यग्रह नाही.
गुरू, शनि, युरेनस हे सर्व बाह्यग्रह आहेत.
5. महाराष्ट्राचा प्रमुख जलविभाजक कोणता?
A) सह्याद्री पर्वत
B) सातपुडा पर्वत
C) निलगिरी पर्वत
D) अरवली पर्वत
स्पष्टीकरण: सह्याद्री पर्वतरांग ही पश्चिम घाट म्हणून ओळखली जाते आणि ती महाराष्ट्राच्या पश्चिम सीमेवर आहे. ही पर्वतरांग महाराष्ट्राचा मुख्य जलविभाजक ठरते कारण ती दोन दिशांना नद्या वाहण्यास कारणीभूत ठरते:
पूर्ववाहिनी नद्या: गोदावरी, भीमा, कृष्णा इ.
पश्चिमवाहिनी नद्या: वशिष्ठी, शास्त्री, सावित्री इ.
सह्याद्रीमुळे पर्जन्यवाटा नियंत्रित होतात व नद्यांचे उगम ठिकाण ठरते, म्हणूनच तो महाराष्ट्रासाठी एक भौगोलिकदृष्ट्या महत्त्वाचा जलविभाजक आहे.
6. हवेच्या दाबातील फरक जेथे कमी असेल तेथे वारे कशा प्रकारे वाहतात?
A) वेगाने
B) मंद गतीने
C) असमान रित्या
D) उर्ध्व
स्पष्टीकरण: हवेच्या दाबातील फरक जेव्हा कमी असतो, तेव्हा दाबाचा उतार सौम्य असतो, त्यामुळे वाऱ्याचा वेगही कमी म्हणजेच मंद गतीने असतो. मोठ्या दाब फरकामुळेच वारे वेगाने वाहतात.
7. भारतातील क्षेत्रफळाने सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर खालीलपैकी कोणते आहे?
A) चिल्का सरोवर
B) दाल सरोवर
C) वुलर सरोवर
D) सांबार सरोवर
स्पष्टीकरण: चिल्का सरोवर हे भारतातील आणि आशियातील सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे. हे ओडिशा राज्यात स्थित असून बंगालच्या उपसागराशी जोडलेले आहे. जैवविविधतेसाठीही हे सरोवर प्रसिद्ध आहे.भारतातील क्षेत्रफळाने सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर चिलिका सरोवर (Chilika Lake) आहे, जे ओडिशा राज्याच्या पूर्वेकडील किनाऱ्यावर, महानदी डेल्टाच्या दक्षिणेस स्थित आहे. हे सरोवर खुर्दा, गंजम आणि गजपती या तीन जिल्ह्यांमध्ये पसरले असून सुमारे 1,165 चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळ व्यापते. चिलिका सरोवर हे जगातील सर्वात मोठ्या किनारपट्टीवरील सरोवरांपैकी एक मानले जाते आणि त्याची परिसंस्था अत्यंत समृद्ध आहे. येथे स्थलांतरित पक्ष्यांचे मोठ्या प्रमाणावर आगमन होते, तसेच डॉल्फिनसारख्या विविध जलजीवांचे हे निवासस्थान आहे. याशिवाय, मीठ उत्पादनासाठीही हे सरोवर महत्त्वाचे मानले जाते.
8. पृथ्वीच्या अंतरंगातील बाह्यगाभा हा असतो:
A) घनरूप
B) द्रवरूप
C) वायुरूप
D) यापैकी नाही
स्पष्टीकरण: पृथ्वीची रचना तीन मुख्य भागांत विभागलेली आहे: पृष्ठभाग (भूप्रदेश), आवरण (mantle) आणि गाभा (core). गाभा हा आणखी दोन भागांमध्ये विभागलेला असतो — बाह्यगाभा (Outer Core) आणि आंतरिक गाभा (Inner Core). बाह्यगाभा हा लोह व निकेलसारख्या धातूंच्या द्रव अवस्थेचा असतो आणि पृथ्वीच्या चुंबकीय क्षेत्राच्या निर्मितीत तो महत्त्वाची भूमिका बजावतो, तर आंतरिक गाभा घनरूप असतो.
9. महाराष्ट्रातील कोणत्या भागात बेसॉल्ट खडकाची जाडी सर्वाधिक आहे?
A) पूर्व
B) पश्चिम
C) दक्षिण
D) उत्तर
स्पष्टीकरण: महाराष्ट्रातील मोठा भूभाग दख्खनच्या ज्वालामुखीय उद्रेकांमुळे निर्माण झालेल्या बेसॉल्ट खडकांनी व्यापलेला आहे, ज्याला 'दख्खन ट्रॅप' (Deccan Traps) असे म्हटले जाते. या बेसॉल्ट खडकांची जाडी पश्चिम महाराष्ट्रात, विशेषतः सह्याद्री पर्वतरांगांजवळ आणि कोकण पट्ट्यात सर्वाधिक आहे, कारण प्राचीन काळातील प्रमुख ज्वालामुखीय उद्रेक प्रामुख्याने पश्चिमेकडूनच मोठ्या प्रमाणात झाले होते.
10. ज्या ठिकाणी भूकंपाची निर्मिती होते त्या ठिकाणास काय म्हणतात?
A) भूकंपनाभी
B) भूकंपाचे बाह्य केंद्र
C) रिश्टर पॉईंट
D) भूकंप आदी केंद्रक
स्पष्टीकरण: भूकंपनाभी (Focus / Hypocenter) हे पृथ्वीच्या आतले ते बिंदू असते, जिथे खडकांच्या हालचालीमुळे ऊर्जा निर्माण होते आणि भूकंपाच्या लाटा सुरू होतात. या बिंदूस "Hypocenter" असेही म्हणतात. या भूकंपनाभीच्या थेट वर, पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर असलेले स्थान म्हणजेच भूकंपाचे बाह्य केंद्र (Epicenter) होय. हे ठिकाण भूकंपाच्या लाटा सर्वप्रथम जाणवतात आणि त्यामुळे ते भूकंपाच्या तीव्रतेच्या मोजमापात महत्त्वाचे ठरते.
📢 "Knowledge grows when shared! Use the buttons below to share this test with your friends on social media." 👇
No comments:
Post a Comment